Το παιδί στο Γενικό Νοσοκομείο: Δικαίωμα στην ενημέρωση

Το παρακάτω άρθρο της παιδοψυχιάτρου Μαριάννας Τασση, δημοσιεύτηκε στην εφημεριδα Δημοκρατική στις 10/12/2008 με αφορμή την παγκόσμια ημέρα για τα δικαιώματα του παιδιού.

Το παιδί στο Γενικό Νοσοκομείο : Δικαίωμα στην ενημέρωση

Η εισαγωγή ενός παιδιού στο Γενικό Νοσοκομείο μπορεί να προκαλέσει κρίση στη ζωή του ίδιου και της οικογένειάς του. Κρίση είναι μια κατάσταση κατά την οποία προσωρινά υπάρχει απειλή της ψυχικής ισορροπίας του ατόμου και συνήθως προκαλείται από γεγονότα που δε μπορούν να αποφευχθούν. Στη διάρκειά της το άτομο αισθάνεται αδύναμο και κατακλύζεται από άγχος. Αν για τους ενήλικες μία νοσηλεία ή χειρουργική επέμβαση είναι δυσάρεστες, για τα παιδιά μπορεί να είναι τραυματικές γιατί δε διαθέτουν την απαιτούμενη νοητική και συναισθηματική ωριμότητα ώστε να επεξεργαστούν ικανοποιητικά τις εμπειρίες που βιώνουν. Τείνουν να δίνουν δικές τους ερμηνείες στα γεγονότα, οι οποίες χρωματίζονται από ασυνείδητες φαντασιώσεις, συχνά πιο τρομακτικές από την πραγματικότητα. Επίσης, επειδή λόγω της ασθένειας έχουν αυξημένες ανάγκες φροντίδας από τους ενήλικες, μπορεί να ανασταλούν προσωρινά ορισμένες κατακτήσεις ωρίμασης που είχαν επιτευχθεί πριν την ασθένεια (π.χ. ενώ το παιδί είχε αποκτήσει έλεγχο σφιγκτήρων της κύστης, μπορεί να παρουσιάσει δευτεροπαθή ενούρηση).

Η έκβαση της κρίσης εξαρτάται από παράγοντες που έχουν να κάνουν με :

• το παιδί (ηλικία, αναπτυξιακό επίπεδο, ιδιοσυγκρασία, προηγούμενες εμπειρίες)
• τους γονείς και την οικογένεια (προσωπικότητα των μελών, στάση απέναντι στην ασθένεια του παιδιού, ψυχοκοινωνικά προβλήματα, οικονομικοί, πολιτισμικοί και θρησκευτικοί παράγοντες)
• τη φύση της ασθένειας (οξεία ή χρόνια, σοβαρότητα της ασθένειας και πρόγνωση, περιορισμοί στην κινητικότητα και τη δίαιτα, διακοπή της σχολικής φοίτησης κ.ά.)
• τις συνθήκες νοσηλείας και τη στάση του υγειονομικού προσωπικού .

Μεγάλη σημασία έχει η ενημέρωση του παιδιού και η προετοιμασία του για τις παρεμβάσεις (αιμοληψία, χειρουργική επέμβαση κλπ.) που θα χρειαστεί να γίνουν. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που νοσηλεύονται σε Μονάδες όπου δίνεται έμφαση στην ενημέρωση & την ψυχολογική υποστήριξη των ίδιων και των οικογενειών τους έχουν λιγότερο άγχος, συνεργάζονται καλύτερα, αναρρώνουν ταχύτερα και παρουσιάζουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς μετά τη νοσηλεία. Ο τρόπος που γίνεται η ενημέρωση, οι λέξεις που χρησιμοποιεί κανείς και το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την προετοιμασία του παιδιού εξαρτώνται από την ηλικία και το αναπτυξιακό του επίπεδο. Στη βρεφική ηλικία, ένα αντικείμενο όπως η αγαπημένη κουβερτούλα ή ένα μαλακό ζωάκι μπορεί να ανακουφίσει το άγχος του παιδιού, ενώ βιβλιαράκια με εικόνες που αναφέρονται στη νοσηλεία καθησυχάζουν παιδιά προσχολικής ηλικίας. Το συμβολικό παιχνίδι και η ζωγραφική διευκολύνουν την έκφραση και επεξεργασία των συναισθημάτων μεγαλύτερων παιδιών. Εξαιρετική σημασία, επίσης, έχει η προσπάθεια ελαχιστοποίησης του αποχωρισμού του παιδιού από τους γονείς του. Στα ελληνικά Νοσοκομεία ενθαρρύνεται η 24ωρη παρουσία των γονέων δίπλα στο παιδί. Τυχόν αποχωρισμός του παιδιού από τους γονείς του, ιδιαίτερα κατά την προσχολική ηλικία, μπορεί να προκαλέσει έντονο άγχος με συνέπεια διαταραχές στη διατροφή και τον ύπνο, φόβο του παιδιού ότι θα συμβεί κάτι κακό στο ίδιο ή τους γονείς του, σωματικά ενοχλήματα (όπως πονοκέφαλος), και, μετά το πέρας της νοσηλείας, προσκόλληση στους γονείς και σχολική άρνηση. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς ώστε να μειωθούν οι ψυχολογικές επιπτώσεις από τη νοσηλεία; • Να είναι ενήμεροι για τη διάγνωση, αντιμετώπιση και πιθανή πορεία του προβλήματος υγείας του παιδιού και να επεξεργαστούν αυτές τις πληροφορίες με τη βοήθεια του παιδιάτρου πριν μιλήσουν για τα θέματα αυτά με το παιδί τους.

Γι’ αυτό χρειάζεται να επιδιώξουν να έχουν καλή συνεργασία με τον παιδίατρο.

• Να είναι κοντά στο παιδί τους και να το στηρίζουν συναισθηματικά αποφεύγοντας την υπερπροστασία.
• Να προσπαθήσουν να ελέγξουν το άγχος τους ώστε –κατά το δυνατόν- να μην το μεταφέρουν στο παιδί.
• Να είναι προσεκτικοί στα σχόλια που κάνουν για το υγειονομικό προσωπικό μπροστά στο παιδί και να χειρίζονται διακριτικά τυχόν διαφωνίες τους. Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελεί η νοσηλεία των παιδιών σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ) για ιατρικές καταστάσεις επικίνδυνες για τη ζωή (όπως μηνιγγίτιδα, σοβαρή κρανιοεγκεφαλική κάκωση κ.ά.)

Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας καταδεικνύει ότι μια τέτοια νοσηλεία μπορεί να έχει σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις στο παιδί αλλά και τους γονείς του. Σε μία μελέτη, ένα μήνα μετά την έξοδό τους από τη Μ.Ε.Θ τα παιδιά παρουσίασαν Μετατραυματική Διαταραχή Άγχους (Μ.Δ.Α) σε ποσοστό 15%, ενώ οι γονείς τους σε ποσοστό περίπου 25%! Τι είναι όμως η Μ.Δ.Α και σε ποιους παρουσιάζεται; Η Μ.Δ.Α παρουσιάζεται σε άτομα που έχουν βιώσει κάποιο γεγονός που είναι έξω από το εύρος της συνηθισμένης ανθρώπινης εμπειρίας, π.χ. απειλή για τη ζωή, ξαφνική καταστροφή του σπιτιού από πυρκαγιά κ.ά. -Τα άτομα αυτά αναβιώνουν το τραυματικό γεγονός επίμονα με διάφορους τρόπους, όπως επαναλαμβανόμενα όνειρα του γεγονότος και αναμνήσεις που εισβάλλουν ξαφνικά και προκαλούν έντονη αναστάτωση (σε μικρά παιδιά, επαναλαμβανόμενα παιχνίδια στα οποία εκφράζονται πλευρές που αφορούν το τραύμα). Αποφεύγουν επίμονα τα ερεθίσματα που συνδέονται με το τραύμα και παρουσιάζουν συμπτώματα αυξημένης διεγερσιμότητας (δυσκολίες στον ύπνο, εκρήξεις θυμού κ.ά.) - Η θεραπευτική αντιμετώπιση συνίσταται σε ψυχοθεραπευτική υποστήριξη του παιδιού και συμβουλευτική των γονέων. Συμπερασματικά, η ενημέρωση και συναισθηματική υποστήριξη με τρόπο που να ταιριάζει στο αναπτυξιακό στάδιο του κάθε παιδιού αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της σωστής προετοιμασίας του για τη νοσηλεία, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην προώθηση της ψυχικής υγείας και την πρόληψη.

Μαριάννα Τάσση

Παιδοψυχίατρος Συνεργάτης Κέντρου Παιδιού και Εφήβου

Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο αποτελεί μία ευρεία περίληψη της εισήγησής μου που εκφωνήθηκε στην εκδήλωση με θέμα «Το Παιδί στο Γενικό Νοσοκομείο», το Σάββατο 29/11/08, στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο Δ. Χίου. Η εκδήλωση διοργανώθηκε από το Κέντρο Παιδιού και Εφήβου με την ευγενική υποστήριξη του Γενικού Νοσοκομείου Χίου «Σκυλίτσειο», και τη συμμετοχή ως εισηγήτριας, εκτός της υπογράφουσας, της κ. Έλενας Πιπίδη, παιδιάτρου-νεογνολόγου, Επιμ. Β’ Παιδιατρικής Κλινικής και ως συντονίστριας της συζήτησης της κ. Ευτέρπης Φαφαλιού, Παιδιάτρου, Αναπλ. Διευθύντριας Παιδιατρικής Κλινικής. Περισσότερες πληροφορίες στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Κέντρου παιδιού και Εφήβου www.kpechios.gr.