Οι 7 αισθήσεις και πώς λειτουργεί η αισθητηριακή ολοκλήρωση

Γράφει η Ολυμπία Ιωαννίδου, Εργοθεραπεύτρια στο Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων με Αυτισμό «Στην Αυλή του Κόσμου» του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου...

Το σώμα σας είναι εξοπλισμένο με αισθητηριακούς υποδοχείς που βρίσκονται σε όλο το σώμα, όπως αυτοί στα αυτιά και τα μάτια σας καθώς και στις αρθρώσεις και τους τένοντες. Αυτοί οι αισθητήρες έχουν σχεδιαστεί για να λαμβάνουν πληροφορίες από το περιβάλλον, καθώς και πληροφορίες σχετικά με το τι κάνει το σώμα σας ανά πάσα στιγμή. Οι πληροφορίες που συλλέγονται από τους αισθητηριακούς υποδοχείς σας ταξιδεύουν ως ηλεκτρικές ώσεις μέσω εκατομμυρίων νευρώνων που δημιουργούν ένα μονοπάτι σε περιοχές του εγκεφάλου που έχουν σχεδιαστεί για να ερμηνεύουν αυτές τις πληροφορίες. Ο εγκέφαλος αποκωδικοποιεί και κατηγοριοποιεί τις πληροφορίες αντιστοιχίζοντάς τις με παλαιότερες αποθηκευμένες πληροφορίες και προσδίδοντας νόημα σε αυτές. Τα αισθητήρια συστήματα συνεργάζονται για να δημιουργήσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα του περιβάλλοντός σας. Ο εγκέφαλος στέλνει ένα μήνυμα μέσω νευροδιαδρομών πίσω στις περιοχές του σώματος (και σε άλλα μέρη του εγκεφάλου) που αντιδρούν στα εισερχόμενα ερεθίσματα.

Η διαδικασία λειτουργεί το ίδιο για όλους, αλλά η ερμηνεία των πληροφοριών είναι διαφορετική για κάθε άτομο. Όταν όλα λειτουργούν σωστά, οι πληροφορίες ταξιδεύουν με τον ίδιο τρόπο σε κάθε άτομο στα ίδια κέντρα του εγκεφάλου. Η διαφορά έγκειται στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος συγχωνεύει νέες πληροφορίες με αποθηκευμένες στο παρελθόν πληροφορίες για να τους δώσει το πλαίσιο. Αυτή η διαφορά έχει ως αποτέλεσμα την ατομική μας αντίληψη για μια δεδομένη εμπειρία ή ερεθίσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όταν μυρίζεις ένα άρωμα που το φοράει ένα αγαπημένο πρόσωπο, αμέσως να θυμάσαι αυτό, ενώ για κάποιον άλλον το ίδιο άρωμα να μην συνδέεται με κανέναν.

Υπάρχουν πραγματικά περισσότερες από πέντε αισθήσεις!

Στο σχολείο, μας διδάσκουν ότι υπάρχουν μόνο πέντε αισθήσεις: όσφρηση, ακοή, όραση, αφή και γεύση. Αυτό είναι λογικό, γιατί έχουμε μεγάλη επίγνωση αυτών των πέντε αισθήσεων (τεχνικά αναφερόμενες ως εξωτερικές αισθήσεις) και μπορούμε εύκολα να σχετιστούμε με το από πού προέρχονται και πώς χρησιμοποιούνται στην καθημερινή μας ζωή. Υπάρχουν όμως και δύο κρυφές αισθήσεις (ενδο-αισθήσεις) που είναι εξίσου κρίσιμες για την καθημερινή μας ζωή: η ιδιοδεκτική αίσθηση (αίσθηση θέσης σώματος) και η αιθουσαία αίσθηση (αίσθηση κίνησης - ισορροπίας). Αυτές οι αισθήσεις μας δίνουν χρήσιμες πληροφορίες για τη θέση του σώματός μας, την ταχύτητα της κίνησής μας ή τα αντικείμενα στο περιβάλλον μας, καθώς και μια αίσθηση του πού βρισκόμαστε σε σχέση με τα πάντα γύρω μας. Η ιδιοδεκτική αίσθηση και η αιθουσαία αίσθηση συνεργάζονται με την αίσθηση αφής για να θέσουν τα θεμέλια για την ανάπτυξη των άλλων αισθήσεων. Αυτές οι αισθήσεις θεμελίωσης συνεργάζονται, παρασκηνιακά, για να μας δώσουν μια συνολική αίσθηση ευεξίας στον κόσμο, καθώς και στο δέρμα μας. Αντιλαμβανόμαστε πολύ καλά αυτές τις αισθήσεις όταν δεν λειτουργούν, γιατί η δυσλειτουργία αυτή δημιουργεί σύγχυση και κάνει την καθημερινή ζωή δύσκολη.

• Αιθουσαία αίσθηση. Υπεύθυνη για τις κινήσεις και τον συντονισμό του κεφαλιού, των ματιών και τις αντιδράσεις ενάντια στην βαρύτητα, υποδηλώνει την θέση του σώματος μέσα στο περιβάλλον. Είναι ο τρισδιάστατος δείκτης “είσαι εδώ” και είναι το πιο ισχυρό αισθητήριο σύστημα.
• Ιδιοδεκτική αίσθηση. Η επίγνωση του σώματος, μας λέει πού βρίσκονται τα μέρη του σώματός μας σε σχέση με άλλα μέρη του σώματος και πώς κινούνται μεταξύ τους. Με άλλα λόγια, το αριστερό χέρι ξέρει τι κάνει το δεξί σου χέρι.
• Όραση. Μας δίνει πληροφορίες για την τοποθεσία, χρώμα, σχήμα των αντικειμένων και την απόσταση τους το ένα από το άλλο καθώς και κίνηση αντικειμένων/ανθρώπων.
• Αφή. Μας δίνει πληροφορίες για πράγματα που έρχονται σε επαφή με το σώμα, πληροφορίες σχετικά με την πίεση, τη θερμοκρασία, την υφή, το μέγεθος, το σχήμα, την κίνηση, τον πόνο
• Ακοή. Μας επιτρέπει να εντοπίζουμε, να συλλαμβάνουμε και να διακρίνουμε ήχους
• Όσφρηση. Μία από τις δύο «χημικές» αισθήσεις. Μας δίνει πληροφορίες για τις οσμές γύρω μας ανιχνεύοντας τις χημικές ουσίες που επιπλέουν στον αέρα
• Γεύση. Η δεύτερη από τις “χημικές” μας αισθήσεις. Μας δίνει πληροφορίες για τα πράγματα που εισέρχονται στο στόμα ανιχνεύοντας ορισμένες χημικές ουσίες.

Πώς συνεργάζονται τα αισθητήρια συστήματα;

Ο εγκέφαλος είναι ένα υπέροχα πολύπλοκο όργανο που είναι σε θέση να λαμβάνει δεδομένα από όλα αυτά τα συστήματα ταυτόχρονα και να τα συνθέτει για να μας δώσει μια πλήρη εικόνα του περιβάλλοντός μας. Ο εγκέφαλος απαιτεί στοιχεία από όλα τα αισθητήρια συστήματα για να δημιουργήσει έναν εφαρμόσιμο χάρτη του τι συμβαίνει γύρω μας και να διατυπώσει μια επιθυμητή απόκριση.
Ας υποθέσουμε ότι παίζετε ποδόσφαιρο. Τα αυτιά σας θα ακούσουν τις επευφημίες και τον προπονητή που δίνει οδηγίες, τα μάτια σας είναι προσηλωμένα στη μπάλα που έρχεται προς το μέρος σας και το αιθουσαίο, το ιδιοδεκτικό και το απτικό σας σύστημα συντονίζουν το σώμα σας (χρησιμοποιώντας την είσοδο από τα μάτια σας που παρακολουθούν την μπάλα) για να χρονομετρήσετε την αιώρησή σας και να χτυπήσετε την μπάλα. Όταν βάζετε ένα γκολ, μπορείτε να ευχαριστήσετε το νευρικό σας σύστημα που σας επέτρεψε να γίνετε ήρωας.