Το στρες στην εργασία

Το παρακάτω άρθρο της ψυχολόγου Τσόκου Αμαλίας δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Δημοκρατική στις 9/10/2008, με αφορμή την παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας.

Το στρες στην εργασία

Τις τελευταίες δεκαετίες το στρες έχει μπει για τα καλά στο λεξιλόγιό μας, περιγράφοντας την κούραση, την ταλαιπωρία, την πίεση που βιώνουμε στην καθημερινή μας ζωή. Οι κάθε άλλο παρά ιδανικές συνθήκες εργασίας, οι οικονομικές δυσκολίες, τα προσωπικά μικρά ή μεγάλα προβλήματα του καθενός από εμάς αποτελούν το προσωπικό μας φορτίο, που είμαστε αναγκασμένοι να κουβαλάμε καθημερινά. Ειδικά στο χώρο της εργασίας φαίνεται πως το στρες …μας θερίζει. Σε έρευνα που έγινε για το εργασιακό στρες στους Ευρωπαίους, φάνηκε ότι οι Έλληνες βιώνουν τα υψηλότερα επίπεδα!

Το εργασιακό στρες εμφανίζεται όταν αντιλαμβανόμαστε ότι οι απαιτήσεις στις οποίες πρέπει να ανταποκριθούμε είναι μεγαλύτερες από τις δυνατότητές μας. Όταν το στρες είναι έντονο και διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, αρχίζει να μας καταβάλει με συνέπεια να αναπτύσσονται διάφορα συμπτώματα που μας προειδοποιούν ότι κάτι δεν πάει καλά. Τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα (προμηνύματα) είναι τα ακόλουθα : έντονος εκνευρισμός, ανησυχία, ανασφάλεια, δυσκολίες στον ύπνο, διαταραχές μνήμης, τρέμουλο στα χέρια, πονοκέφαλοι, ασυνήθιστα σφιγμένοι μύες (ιδιαίτερα του λαιμού), ναυτία, ταχυκαρδία, έντονη εφίδρωση, ζαλάδα, τάσεις λιποθυμίας, κ.ά..

Οι λόγοι για τους οποίους εμφανίζονται υψηλά επίπεδα εργασιακού στρες ιδιαίτερα τις δυο τελευταίες δεκαετίες είναι αρκετοί. Ο εργασιακός χώρος πλέον απαιτεί υψηλή αποδοτικότητα και παραγωγικότητα. Ο εργαζόμενος δρα υπό συνθήκες οι οποίες είναι αρκετά πιεστικές. Επιπλέον, στη σύγχρονη πραγματικότητα η εργασία αποτελεί το μέσο για την αποδοχή και την αναγνώριση του ενήλικου ατόμου, γι’ αυτό και παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Η σπουδαιότητα της εργασίας γίνεται πιο εύκολα αντιληπτή αν σκεφτεί κανείς τα υψηλά επίπεδα ανεργίας και τις επιπτώσεις της στη ζωή του ατόμου.

Οι παράγοντες που προκαλούν στρες δεν είναι ίδιοι για όλους. Αυτό που προκαλεί στρες σε ένα άτομο μπορεί να μην προκαλεί σε ένα άλλο. Το κάθε άτομο αντιδρά στο στρες με διαφορετικό τρόπο. Οι παράγοντες λοιπόν, που προκαλούν στρες στο χώρο της εργασίας μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες :

Περιβαλλοντικές συνθήκες

Παράγοντες όπως ο κακός φωτισμός, τα υψηλά επίπεδα θορύβου, ο ανεπαρκής εξαερισμός του χώρου, η κακή αρχιτεκτονική και εργονομική διευθέτηση του χώρου κ.ά. έχει βρεθεί ότι επιβαρύνουν σημαντικά την υγεία των εργαζομένων και συνιστούν συχνά σημαντική αιτία για την πρόκληση ατυχημάτων.

Εργασιακές παράμετροι, όπως πρόγραμμα εργασίας, νυχτερινή βάρδια, εργασιακή και επαγγελματική ανασφάλεια, πιθανότητα μείωσης της αμοιβής ή των ωρών εργασίας, υποβάθμιση της εργασιακής θέσης.

Παράγοντες που αφορούν την ίδια την εργασία
Ο φόρτος εργασίας είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που προκαλούν στρες. Έχει βρεθεί ότι οι εργαζόμενοι που είναι υποχρεωμένοι να δουλεύουν περισσότερες ώρες και έχουν ταυτόχρονα πολλά καθήκοντα καταφεύγουν συχνότερα σε επιβλαβείς για την υγεία συνήθειες (κάπνισμα, χρήση αλκοόλ, κ.ο.κ.) και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αρρωστήσουν σε σύγκριση με τους εργαζόμενους που δεν έχουν υπερβολικό φόρτο εργασίας.
Σύγκρουση ρόλων και ασάφεια ρόλων. Ως σύγκρουση ρόλων ορίζεται η συνθήκη κατά την οποία ο εργαζόμενος λαμβάνει αντικρουόμενα και ασαφή μηνύματα σε σχέση με τα καθήκοντα της εργασίας του από διαφορετικά κάθε φορά άτομα. Ως ασάφεια ρόλων ορίζεται η συνθήκη κατά την οποία ο εργαζόμενος δε γνωρίζει επακριβώς ποια είναι τα καθήκοντά του στο πλαίσιο της εργασίας του και ποια τα κριτήρια αξιολόγησής της.

Η μη δυνατότητα λήψης πρωτοβουλιών στην εργασία προκαλεί μείωση της ικανοποίησης και αύξηση του ποσοστού απουσιών από την εργασία.
Παράγοντες που αφορούν τις διαπροσωπικές σχέσεις στον εργασιακό χώρο. Οι εργαζόμενοι που εξαιτίας της φύσης της εργασίας τους δεν είναι σε θέση να επικοινωνούν με τους συναδέλφους τους συνήθως δεν είναι ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους.

Σήμερα υπάρχουν αρκετά ερευνητικά δεδομένα, τα οποία δείχνουν ότι το στρες επιδρά αρνητικά όχι μόνο στην ποιότητα της εργασίας ή στο επίπεδο παραγωγικότητας και ασφάλειας, αλλά και στην υγεία των εργαζομένων. Βέβαια, η καθημερινή πίεση σπανίως μπορεί να προκαλέσει μια ασθένεια χωρίς να υπάρχουν άλλοι παράγοντες που επιβαρύνουν τον οργανισμό. Αν και είναι δύσκολο να καταγραφεί όλο το φάσμα των επιπτώσεων του εργασιακού στρες, μπορούν να χωριστούν στις εξής κατηγορίες :
Προβλήματα σωματικής υγείας. Το Εθνικό Ινστιτούτο για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία εξέδωσε ένα κατάλογο με τις επιπτώσεις που έχουν οι κακές εργασιακές συνθήκες στην υγεία των εργαζομένων. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τα αναπνευστικά προβλήματα, ο καρκίνος, οι διαταραχές του αναπαραγωγικού συστήματος, τα προβλήματα ακοής, οι δερματολογικές παθήσεις, τα ψυχοσωματικά προβλήματα, τα ατυχήματα και η έκθεση σε επικίνδυνες για την υγεία ουσίες.

Προβλήματα ψυχολογικής φύσης, όπως κατάθλιψη, έντονο άγχος και νευρικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, συναισθηματική εξουθένωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Προβλήματα που εντοπίζονται στη συμπεριφορά, όπως συχνές απουσίες από την εργασία, αυξημένο κάπνισμα, αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ ή ψυχοδραστικών ουσιών και φαρμάκων, επιθετική συμπεριφορά απέναντι σε συναδέλφους, ροπή προς ατυχήματα.

Ανεξάρτητα από τους παράγοντες που προκαλούν στρες στην εργασία είναι πολύ σημαντικό να αναπτύξουμε τρόπους διαχείρισης του στρες ώστε να είναι δημιουργικό και παραγωγικό για εμάς. Είναι ουτοπία να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ζούμε χωρίς στρες. Στόχος της διαχείρισής του δεν είναι το να μην ανησυχούμε και να μη νοιαζόμαστε για τίποτα (ώστε να μην έχουμε στρες) αλλά το να μάθουμε να διατηρούμε τον οργανισμό μας χαλαρό.
Κάποιες βασικές κατηγορίες τεχνικών διαχείρισης του στρες για την καλύτερη αντιμετώπισή του είναι οι παρακάτω :
Προγραμματίστε σωστά το χρόνο σας. Είναι σημαντικό να μη λέτε ναι για όλα. Προσπαθείτε να υπολογίζετε καλά και ρεαλιστικά τον πραγματικό χρόνο που απαιτείται για τις διάφορες δραστηριότητες σας.
Προσπαθήστε να βάζετε προτεραιότητες. Η ιεράρχηση των υποχρεώσεών σας δεν επιτρέπει στο στρες να σας καταβάλει.
Αναγνωρίστε τις δικές σας ιδιαιτερότητες και ανάγκες. Είναι καλό να μπορέσετε να αναγνωρίσετε τις καταστάσεις εκείνες που σας δημιουργούν ένταση και αγωνία και να πάρετε προληπτικά μέτρα για τη διαχείρισή τους ή ακόμη και να τις αποφεύγετε εντελώς, αν είναι εφικτό.
Να κοιμάστε αρκετά. Ο ύπνος επιτρέπει στο σώμα και στον ψυχικό μας κόσμο να χαλαρώσουν από τις κάθε μορφής καταπονήσεις στις οποίες καθημερινά τα υποβάλλουμε.
Να ασκείστε τακτικά. Η τακτική σωματική άσκηση βοηθά στην καταπολέμηση και την μείωση του στρες.
Προσέξτε τη διατροφή σας. Να τρώτε υγιεινά, να αποφεύγετε τα λίπη, να καταναλώνετε αρκετά φρούτα και λαχανικά. Ο καφές, το αλκοόλ και το κάπνισμα αυξάνουν το στρες.
Εκπαιδευθείτε στην εφαρμογή τεχνικών χαλάρωσης. Τα σπορ και η μουσική μπορούν να μας χαλαρώσουν. Υπάρχουν και άλλες τεχνικές χαλάρωσης, όπως οι βαθιές αναπνοές, η γιόγκα, το μασάζ, οι τεχνικές μυϊκής χαλάρωσης, η αυτοσυγκέντρωση που βοηθούν στη μείωση της έντασης των συμπτωμάτων αλλά και στην προετοιμασία του ατόμου να τα αναγνωρίζει από τα αρχικά τους στάδια. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι το άτομο, με συνεχή εξάσκηση, αποκτά τη συνήθεια να σκέφτεται και να ενεργεί πιο ήρεμα και λειτουργικά.
Βάλετε ευχάριστες για εσάς δραστηριότητες στο πρόγραμμά σας.
Ζητείστε βοήθεια από την οικογένεια, φίλους ή συναδέλφους. Σε περιπτώσεις χρόνιου στρες η βοήθειά τους μπορεί να μην είναι αποτελεσματική. Τότε χρειάζεται η βοήθεια ειδικών επαγγελματιών ψυχικής υγείας.
Η εφαρμογή αποτελεσματικών τρόπων αντιμετώπισης (ιδιαίτερα με τη βοήθεια κάποιου ειδικού) προσφέρει – εκτός από την ανακούφιση από το στρες- και τη δυνατότητα ενός προσωπικού ταξιδιού αυτογνωσίας με τελικό στόχο το αίσθημα της προσωπικής επιτυχίας και αυτοεκτίμησης.

Τσόκου Αμαλία
Ψυχολόγος
Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Χίου