Πλήξη, βαρεμάρα, ανία: Είναι ένα σύμπτωμα που κρύβει κάτι άλλο;

Γράφει ο Γιώργος Ν. Μπουρούς, Ψυχίατρος Παιδιών & Εφήβων, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Χίου, Κέντρο Παιδιού και Εφήβου...

Είναι καιρός όπου έπληξα, διαβάζοντας
όλο τα ίδια που έχω εδώ βιβλία,
κι όλο εποθούσα κάτι νέο να μάθαινα
που να μου φέρει λίγη ποικιλία.
(Απόσπασμα από το ποίημα “Γράμμα ενός αρρώστου” του Νίκου Καββαδία)

Πότε ήταν η τελευταία φορά που βαρεθήκατε; Η τελευταία φορά που σταθήκατε στην ουρά σ’ ένα κατάστημα ή στην πύλη επιβίβασης και δεν ψάξατε για το τηλέφωνο σας επιδιώκοντας να ξεφύγετε από την τρομακτική προοπτική της αναγκαστικής αδράνειας;

Ο Kierkegaard (Δανός φιλόσοφος και θεολόγος, 1813-1855), υποστήριξε ότι αυτή η παρόρμηση να ξεφύγουμε από το παρόν κρατώντας τους εαυτούς μας απασχολημένους είναι η μεγαλύτερη πηγή δυστυχίας μας. Ζούμε σ’ ένα πολιτισμό που φαίνεται ότι παθιάζεται με την εξάλειψη της πλήξης, σαν να είναι ένας θανατηφόρος ιός ή η παγκόσμια φτώχεια, και την αντικαθιστά με μια ιδιόμορφη σύγχρονη μορφή ενεργούς αδράνειας που ξεπροβάλλει από τις λαμπρές οθόνες μας.

Είναι φανερό ότι τα παιδιά όλο και περισσότερο ακολουθούν τους ρυθμούς της κοινωνίαςμας. Μιας κοινωνίας που δεν «αντέχει» την πλήξη και θέλει οι άνθρωποι να είναι διαρκώς «παραγωγικοί». Τα παιδιά προετοιμάζονται από μικρά να μπουν σε έναν κόσμο όπου η πλήξη, η βαρεμάρα, είναι ένας χαμένος χρόνος, μία προβληματική κατάσταση, ένα εμπόδιο της εξέλιξης σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Και οι μεγάλοι, από την μεριά μας, βλέπουμε την πλήξη ως κάτι αρνητικό, μια κατάσταση αδυναμίας από την οποία θέλουμε ή πρέπει να ξεφύγουμε, όπως εμείς έτσι και τα παιδιά μας. Έτσι, προσπαθούμε να κρατάμε το μυαλό τους απασχολημένο με εφαρμογές, βιντεοπαιχνίδια, διάβασμα και με αθλητικές, μουσικές, καλλιτεχνικές και άλλες δραστηριότητες.

Τι είναι όμως η πλήξη, η βαρεμάρα, η ανία; Είναι ένα σύμπτωμα που κρύβει κάτι άλλο; Μία μορφή δυσφορίας ή αδυναμίας διαχείρισης του ελεύθερου μας χρόνου;

Η πλήξη είναι ένα συναίσθημα, όπως ο θυμός, η θλίψη, η ανησυχία ή ο φόβος. Και σε αντίθεση με τη λαϊκή πεποίθηση, η πλήξη είναι σημαντική, και εξυπηρετεί ένα σκοπό. Όπως όλα τα συναισθήματα, η πλήξη είναι ένας αγγελιοφόρος που μας φέρνει σημαντικές πληροφορίες για τον εαυτό μας, το περιβάλλον μας ή τις σχέσεις μας. Η πλήξη γενικά σηματοδοτεί στο σώμα μας ότι χρειαζόμαστε μια αλλαγή - ότι η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε δεν είναι επαρκώς τονωτική ή ελκυστική και δεν ανταποκρίνεται πλέον στις ανάγκες μας.

Σκοπός της πλήξης είναι να μας εμπνεύσει να εξερευνήσουμε και να συνεργαστούμε με το περιβάλλον μας. Να αναζητήσουμε νέες εμπειρίες και να ικανοποιήσουμε την βασική ανθρώπινη ανάγκη μας για ανάπτυξη αυτονομίας και ανεξαρτησίας μέσω της εξερεύνησης.

"Η πλήξη σου λέει ότι αυτό που κάνεις τώρα δε λειτουργεί."

Οι αθλητικές, μουσικές και άλλες οργανωμένες δραστηριότητες μπορούν ασφαλώς να ωφελήσουν τη σωματική, γνωστική, πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη ενός παιδιού. Αλλά τα παιδιά χρειάζονται επίσης χρόνο για τον εαυτό τους, χρόνο για να ονειροπολήσουν, να ακολουθήσουν τις δικές τους σκέψεις και να ανακαλύψουν προσωπικά ενδιαφέροντα.  Δεν χρειάζεται να έχουμε ένα συγκεκριμένο δημιουργικό ταλέντο για να επωφεληθούμε από την πλήξη. Το να αφήνεις το μυαλό να περιπλανιέται κατά διαστήματα είναι σημαντικό.

Έτσι, είναι καλό για τα παιδιά να βοηθούνται να μάθουν να απολαμβάνουν ακόμα και τα απλά πράγματα - και να μην μεγαλώνουν με την προσδοκία ότι θα πρέπει να βρίσκονται συνεχώς εν κινήσει ή να διασκεδάζουν. Δεν είναι η ίδια η πλήξη που βοηθά τα παιδιά να αποκτήσουν αυτές τις ικανότητες — είναι αυτό που κάνουν με την πλήξη. Η πλήξη προάγει τη δημιουργικότητα, την αυτοεκτίμηση και
την πρωτότυπη σκέψη. Το κλειδί είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να μάθουν πώς να διαχειριστούν την πλήξη τους, ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν την ανεξαρτησία τους. Το να κρατάς τα παιδιά προφυλαγμένα από κάθε αίσθημα βαρεμάρας είναι λάθος με τον ίδιο τρόπο όπως και να τα προστατεύεις από κάθε συναίσθημα θλίψης ή απογοήτευσης ή θυμού.

“Η πλήξη είναι ο τριγμός των μη αξιοποιημένων δυνατοτήτων.”

(Saul Bellow, 1914-2005, Καναδοαμερικανός συγγραφέας)