Η χαρά και η πρόκληση των Χριστουγέννων

Γράφει η Αναστασία Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος, Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων με Αυτισμό "Στην Αυλή του Κόσμου"

Για πολλούς, οι γιορτές των Χριστουγέννων αποτελούν μια ευχάριστη ανάπαυλα και μια ευκαιρία να βγουν από τους ρυθμούς της καθημερινότητας και να απολαύσουν μια περίοδο με φωτεινούς στολισμούς, πάρτι με αγαπημένους, νόστιμα φαγητά και δώρα.

Για τους ανθρώπους, όμως, στο φάσμα του αυτισμού το σπάσιμο της καθημερινής ρουτίνας αλλά και η επαφή με έντονα ερεθίσματα, όπως τα φώτα του χριστουγεννιάτικου δέντρου, ο θόρυβος και η πολυκοσμία μιας συνάθροισης ακόμα και οι έντονες μυρωδιές από το γιορτινό τραπέζι μπορεί να τους απορρυθμίσουν, δημιουργώντας άγχος και σύγχυση.

Μια ξαφνική αλλαγή, ακόμα κι αν πρόκειται για κάτι ευχάριστο, αποτελεί μία σημαντική πρόκληση για τα άτομα στο φάσμα, που αντλούν ηρεμία και ασφάλεια μέσα από την επαναληπτικότητα που τους προσφέρει ένα σταθερό πρόγραμμα. Για τον λόγο αυτό, η έγκαιρη ενημέρωση και η προετοιμασία είναι στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν τις οικογένειες, στην προσπάθειά τους να εμπεριέξουν τα μέλη τους με αυτισμό στη χαρά των γιορτών, με τρόπο ταιριαστό στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές τους.

Μια τέτοια μορφή προετοιμασίας μπορεί να είναι …

Η ατζέντα των γιορτών: Δομήστε ένα πρόγραμμα για κάθε μία από τις ημέρες των γιορτών, δίνοντας πληροφορίες για το πότε αλλά και το τι θα συμβεί σε κάθε μία από τις περιστάσεις. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να είναι οπτικοποιημένο, γραπτό, ένας συνδυασμός των δύο ή να έχει όποια άλλη μορφή ταιριάζει στο άτομο στο οποίο απευθύνεται. Η έγκαιρη ενημέρωση για τις αλλαγές στο καθημερινό πρόγραμμα κατά την περίοδο των γιορτών, βοηθά στη μείωση του άγχους απέναντι σε μία καινούργια συνθήκη, ενώ η προβλεψιμότητα, που προσφέρει, δίνει μία αίσθηση ελέγχου και ένα αίσθημα ασφάλειας. Παράλληλα, φροντίστε να διατηρήσετε σταθερές κάποιες βασικές ημερήσιες ρουτίνες, σημαντικές για το άτομο (π.χ. την ιεροτελεστία του πρωινού, τη ρουτίνα του ύπνου κ.α.), που θα λειτουργήσουν ως γνώριμες νησίδες ασφάλειας και θα επιτρέψουν στο παιδί ή στον ενήλικα με αυτισμό να προσαρμοστεί καλύτερα στις προκλήσεις της υπόλοιπης μέρας.

Οι κοινωνικές ιστορίες: αποτελούν ένα εργαλείο κοινωνικής μάθησης που βοηθά τα άτομα με αυτισμό να κατανοήσουν καλύτερα ποικίλες κοινωνικές καταστάσεις, ώστε να μπορέσουν να αλληλεπιδράσουν αποτελεσματικότερα μέσα σε αυτές. Μια τέτοια περίσταση μπορεί να είναι ένα χριστουγεννιάτικο πάρτι, η ανταλλαγή των δώρων ή το στόλισμα του δέντρου. Μπορείτε να βρείτε μια υπάρχουσα κοινωνική ιστορία, που να ταιριάζει στην περίσταση που έχετε κατά νου ότι θα δυσκολέψει το άτομο, ή ακόμα και να φτιάξετε εσείς μια ιστορία, στα πρότυπα των κοινωνικών ιστοριών, προσαρμοσμένη εξατομικευμένα στις ανάγκες του.

Η πολύβουη, φωτεινή και πολύχρωμη ατμόσφαιρα των χριστουγεννιάτικων ημερών συνιστά, για τους ανθρώπους στο φάσμα, ένα πολυαισθητηριακό περιβάλλον που μπορεί να καταστεί ιδιαίτερα απαιτητικό, πυροδοτώντας άγχος, σύγχυση, εκνευρισμό και συνακόλουθες συμπεριφορικές αντιδράσεις. Για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των κινδύνων που μπορεί να εγκυμονεί μια συνθήκη με πολύ κόσμο, έντονα φώτα και χρώματα, θόρυβο και συνεχείς απαιτήσεις κοινωνικής συνδιαλλαγής, η πρόληψη αποτελεί τον ασφαλέστερο δρόμο. Είναι, λοιπόν, ιδιαίτερα χρήσιμο να υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές για το παιδί ή τον ενήλικα, που καλείται να διαχειριστεί ένα τόσο απαιτητικό περιβάλλον.

Κάποιες από αυτές τις επιλογές είναι…
Το ασφαλές μέρος: ένα δωμάτιο ή μια γωνιά μέσα στο σπίτι, που θα προορίζεται για το άτομο με αυτισμό και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί, όταν νιώσει ότι χρειάζεται χώρο αλλά και χρόνο μακριά από τις εορταστικές εκδηλώσεις.

Η χρήση βοηθητικών εξαρτημάτων: ένα ζευγάρι ακουστικά που απομονώνουν τους εξωτερικούς ήχους, ένα anti-stress μπαλάκι, μια κουβέρτα, μια κορδέλα, ένα fidget spinner μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά για ένα άτομο στο φάσμα, στην προσπάθεια του να ρυθμίσει το συναίσθημα και τη συμπεριφορά του, μέσα σε μια αισθητηριακά απαιτητική για το ίδιο συνθήκη.

Οι δραστηριότητες αυτοαπασχόλησης: η πολύωρη παραμονή σε μια όχι και τόσο οικεία κατάσταση μπορεί εύκολα να φέρει κούραση και ανία σε ένα άτομο με αυτισμό. Η εμπλοκή του σε μια αγαπημένη δραστηριότητα, με την οποία μπορεί να αυτοαπασχοληθεί, θα του επιτρέψει να γεμίσει τον χρόνο του δημιουργικά και να αντέξει πιο αποτελεσματικά στην πρόκληση του καινούργιου. Ένα παζλ, ένα αγαπημένο βιβλίο, η ζωγραφική, η ακρόαση μουσικής με ακουστικά και όποια άλλη αγαπημένη δραστηριότητα μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ιδιωτικό πλαίσιο ηρεμίας και χαλάρωσης.

Τα Χριστούγεννα, όπως κάθε μεγάλη γιορτή, κρύβουν μέσα τους την προσδοκία της χαράς και της ξεγνοιασιάς, που συχνά χάνεται μέσα τους εξαντλητικούς ρυθμούς της καθημερινότητας. Για όλους μας, η εκπλήρωση αυτής της προσδοκίας δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Στην περίπτωση των ανθρώπων που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, αυτή αποτελεί μια πραγματική πρόκληση. Ωστόσο, η γνώση των ιδιαιτεροτήτων των ατόμων αυτών και ο σεβασμός στον διαφορετικό τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας που τους χαρακτηρίζει, θα μας επιτρέψει να τους βοηθήσουμε πιο αποτελεσματικά, ώστε να απολαύσουν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο τη χαρά των Χριστουγέννων.

Ένα παιδί που λικνίζεται κοιτώντας εκστασιασμένο τα λαμπιόνια του χριστουγεννιάτικου δέντρου, ένα άλλο που στερεοτυπεί ανεμίζοντας ξανά και ξανά τις πολύχρωμες γιρλάντες, ένας έφηβος που στολίζει το δέντρο κατηγοριοποιώντας αυστηρά τις μπάλες ανά μέγεθος ή ανά χρώμα, κάποιος που ακούει στο repeat τα κάλαντα για 13η φορά είναι μόνο κάποια από τα στιγμιότυπα «παράξενης» χαράς που μπορούν να ξεπηδήσουν από τις ξεχωριστές ημέρες των Χριστουγέννων.
Ας τις χαρούμε, λοιπόν, ο καθένας με τον τρόπο που του ταιριάζει καλύτερα!

Βιβλιογραφικές Αναφορές
Taylor, L. A. (2018). Dragonfly: A Daughter's Emergence from Autism: A Practical Guide for Parents. Simon and Schuster.
https://carolgraysocialstories.com/