Μια άλλη οπτική.. η οπτική του Αυτισμού

Γράφει η Ολυμπία Ιωαννίδου , Εργοθεραπεύτρια στο Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων με Αυτισμό  "Στην Αυλή του Κόσμου" του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου

Ως παιδί, γυρίζατε ποτέ γύρω-γύρω μέχρι να νιώσετε ζάλη, σύγχυση ή ακόμα και έτοιμοι να κάνετε εμετό; Αυτό το συναίσθημα είναι η ναυτία, μια φυσική αντίδραση που εμφανίζεται όταν επιταχύνουμε και χάνουμε τον έλεγχο. Ένα από τα ενδιαφέροντα πράγματα για τα αυτιστικά άτομα είναι ότι πολλά από αυτά μπορούν να περιστρέφονται ατελείωτα χωρίς να βιώσουν αυτή την αντίδραση.

Για να καταλάβετε γιατί, είναι χρήσιμο να σκεφτείτε τους αθλητές του καλλιτεχνικού πατινάζ και τους χορευτές μπαλέτου. Όπως εμείς, αυτοί οι καλλιτέχνες βιώνουν ναυτία. Για να κάνουν περιστροφές, πρέπει συνειδητά να ξεπεράσουν αυτή την αίσθηση. Για να το πετύχουν αυτό, μαθαίνουν να «εντοπίζουν» , δηλαδή να μειώνουν τις κινήσεις των ματιών τους εστιάζοντας σε ένα σημείο και κινώντας το κεφάλι τους, όχι τα μάτια τους. Δίνοντας προτεραιότητα στο εστιακό τους σύστημα όρασης και καταστέλλοντας άλλες οπτικές και αιθουσαίες εισροές, αποφεύγουν τα συμπτώματα της ναυτίας.

Για τους αθλητές και τους χορευτές μπαλέτου, αυτό είναι μια συνειδητή πράξη. Τα αυτιστικά άτομα, από την άλλη πλευρά, μαθαίνουν να καταστέλλουν τις οπτικές διεργασίες του περιβάλλοντος ενστικτωδώς, γιατί είναι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουν κάτω από ένα συνεχή καταιγισμό μπερδεμένων, αντικρουόμενων και οδυνηρών εισροών.

Τα άτομα με αυτισμό τείνουν να κοιτούν τους άλλους ανθρώπους από την άκρη των ματιών τους, όχι επειδή είναι απόμακρα, αλλά επειδή η μονόφθαλμη όραση έχει περισσότερο νόημα από το να προσπαθούν να ερμηνεύσουν δεδομένα από δύο μάτια που δεν συνεργάζονται. Επιπλέον, μπορεί να τους είναι αδύνατο να κοιτάξουν άλλους ανθρώπους ενώ συνομιλούν, επειδή δεν μπορούν να επεξεργαστούν οπτικές και ακουστικές πληροφορίες ταυτόχρονα. Ένα παρόμοιο φαινόμενο συμβαίνει όταν εμπλεκόμαστε τόσο πολύ στην προσπάθεια επεξεργασίας οπτικών πληροφοριών -για παράδειγμα, ενώ οδηγούμε σε επικίνδυνη κυκλοφορία- που ουσιαστικά σταματάμε να ακούμε τη συζήτηση ενός άλλου ατόμου με σκοπό να συγκεντρωθούμε στην οδήγηση. Για πολλά αυτιστικά άτομα, η ζωή είναι πάντα έτσι, μια προσπάθεια να καταστείλουν τις περιβαλλοντικές οπτικές τους διεργασίες, γιατί είναι ο μόνος τρόπος που μπορούν να επιβιώσουν κάτω από έναν συνεχή καταιγισμό αισθητηριακών πληροφοριών.

Πολλές φορές, η προσπάθεια να επεξεργαστούν πληροφορίες από ένα αισθητήριο κανάλι μπορεί να είναι τόσο δύσκολη, που καθίσταται απαραίτητο για αυτούς να αποκλείσουν όλα τα άλλα ανταγωνιστικά ερεθίσματα. Ακόμα, τα αυτιστικά άτομα μπορεί να λικνίζονται προς τα εμπρός και προς τα πίσω και να κουνούν τα δάχτυλά τους μπροστά από τα πρόσωπά τους για να βιώσουν την αντίληψη του βάθους.

Από πολλές απόψεις, ο κόσμος ενός αυτιστικού παιδιού μοιάζει με ένα δωμάτιο οπτικών ψευδαισθήσεων, δηλαδή ένας συνεχής καταρράκτης εικόνων που δεν έχουν νόημα. Αν βρεθείτε ποτέ σε ένα από αυτά τα δωμάτια, μελετήστε τις δικές σας αντιδράσεις και σημειώστε πόσο όμοιες είναι με αυτές ενός αυτιστικού ατόμου. Τα ένστικτά σας θα είναι σχεδόν τα ίδια: να περπατάτε προσεκτικά, να αγγίζετε επιφάνειες επειδή δεν μπορείτε να καταλάβετε πού βρίσκονται απλά κοιτάζοντας τες, να γυρίσετε ή να γέρνετε το κεφάλι σας σε μια προσπάθεια να κατανοήσετε περισσότερο αυτό που βλέπετε. Για εσάς, ωστόσο, η εμπειρία θα είναι προσωρινή. Για τα αυτιστικά άτομα, είναι μια μόνιμη εμπειρία, εκτός εάν μπορούν να βρουν μια διέξοδο μέσω της θεραπείας. Αυτό που τα δυσκολεύει έντονα είναι η απώλεια της «αίσθησης του σώματος» , δηλαδή η γνώση για το πού τελειώνει το σώμα και πού αρχίζει το εξωτερικό περιβάλλον. Συχνά, τα αυτιστικά άτομα τσιμπούν ή χαστουκίζουν τον εαυτό τους και αυτό συμβαίνει επειδή χρειάζονται απεγνωσμένα μια μορφή αισθητηριακών δεδομένων που μπορεί να επεξεργαστεί ο εγκέφαλός τους, προκειμένου να «βρεθούν» στο χώρο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποια παρέμβαση με σκοπό να μειώσουμε αυτές τις συμπεριφορές, αλλά είναι πολύ πιο λογικό να τις κατανοήσουμε και να διορθώσουμε την υποκείμενη οπτική δυσλειτουργία που δημιουργεί τις συμπεριφορές εξαρχής.

Είναι σημαντικό να εντοπίζονται και να διορθώνονται τα οπτικά προβλήματα των ατόμων όσο το δυνατόν γρηγορότερα, γιατί αυτά τα προβλήματα καταλήγουν να επηρεάζουν τα άτομα σε πολλά επίπεδα. Το άτομο που δεν μπορεί να εντοπίσει τον «εαυτό του», άλλους ανθρώπους ή αντικείμενα στο χώρο καταλήγει να εστιάζει όλο και περισσότερο προς τα μέσα, χάνοντας τις κρίσιμες αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον.

Ως αποτέλεσμα, το άτομο μένει ακόμα πιο πίσω, με κάθε χαμένο ορόσημο να το κάνει πιο δύσκολο να καλύψει τη διαφορά. Όταν διορθώσουμε τα αρχικά προβλήματα οπτικής αντίληψης που εμποδίζουν την ανάπτυξη, μπορούμε στη συνέχεια να επιστρέψουμε και να επανεξετάσουμε τα χαμένα αναπτυξιακά στάδια. Το αποτέλεσμα, συχνά, είναι μια αξιοσημείωτη μείωση των συμπτωμάτων και η ταυτόχρονη άνθηση των πνευματικών, κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ενώ τα παιδιά και ακόμη και οι ενήλικες μπορούν να καλύψουν τα χαμένα αναπτυξιακά στάδια, αυτό δεν σημαίνει ότι «θεραπεύονται» , παρόλ’ αυτά σε αρκετές περιπτώσεις, έρευνες έχουν δείξει πως οι θεραπείες που στοχεύουν στην ανάπτυξη της οπτικής αντίληψης, είχαν ως αποτέλεσμα αξιοσημείωτες αλλαγές στις ζωές των ατόμων ( μειωμένες εκδηλώσεις συμπεριφορών που προβληματίζουν, λειτουργικότερη αλληλεπίδραση με άτομα και περιβάλλον κ.α.). Έτσι λοιπόν, ας κάνει ο καθένας μας την δική του προσπάθεια να αντισταθεί στο στίγμα και να θυμόμαστε πριν χαρακτηρίσουμε μια συμπεριφορά «αλλόκοτη», να θυμόμαστε πως κάπου υπάρχει και μια άλλη οπτική.. η οπτική του αυτισμού!

Mάθετε περισσότερα για το Κέντρο Ημέρας για εφήβους και νεαρούς ενήλικες με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος «Στην Αυλή του Κόσμου» του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου ΕΔΩ