Το Παιχνίδι ως Μέσο Έκφρασης, Ανάπτυξης και Θεραπείας

Γράφει η Ελένη Παρασκευή Ράντζου, Ψυχολόγος – Ειδικός Θεραπευτικού Παιχνιδιού, Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων με Αυτισμό "Στην Αυλή του Κόσμου" του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου.

Αναζητώντας τον ορισμό του παιχνιδιού δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι ξεκάθαρο και κοινώς αποδεκτό. Το παιχνίδι περιγράφεται ως ασχολία ή δραστηριότητα που έχει σκοπό την διασκέδαση και την αναψυχή αλλά όχι κάποιο σοβαρό ή πρακτικό σκοπό, δίνοντας την αίσθηση του ασήμαντου. Παρόλα αυτά το παιχνίδι είναι μια ζωτική ανάγκη του ανθρώπου.

Η ανάγκη αυτή ξεκινά από την βρεφική ηλικία και συνοδεύει τον άνθρωπο για τα επόμενα χρόνια της ζωής του. Πιο συγκεκριμένα το παιχνίδι παρουσιάζει κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη του ατόμου καθώς μέσα από αυτό το βρέφος εξερευνά το περιβάλλον και τους ανθρώπους γύρω του, αναπτύσσει κοινωνικές αλλά και φυσικές δεξιότητες, βελτιώνει την επικοινωνία και δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να δημιουργήσουν σχέσεις. Κατά τη διάρκεια της εξερεύνησης το παιδί χρειάζεται να πάρει αποφάσεις, να επιλύσει προβλήματα που θα προκύψουν και έτσι βελτιώνονται διάφορες λειτουργίες του εγκεφάλου, η δημιουργική σκέψη και η φαντασία εμπλουτίζονται ενώ παράλληλα το παιδί παραμένει απορροφημένο και μαθαίνει να συγκεντρώνεται μέσω μιας ευχάριστης δραστηριότητας.

Πέρα από όλα αυτά το παιδί έχει και πολλαπλά ψυχικά οφέλη. Στο ελεύθερο παιχνίδι, έχει τον έλεγχο και αυτό του δίνει την ευκαιρία να εκφραστεί ελεύθερα, να εκφράσει και να ικανοποιήσει εσωτερικές του ανάγκες, να χτίσει την αυτοπεποίθηση του, να νιώσει ασφαλής να εξερευνήσει ακόμα και να αποτύχει, να δοκιμάσει τις δυνάμεις του και να διαχειριστεί όλα τα αντικείμενα που έχει στη διάθεση του με όποιο τρόπο επιθυμεί. Επίσης το παιδί έχει την ευκαιρία μέσα από το παιχνίδι να ανακουφίσει το άγχος του, να μάθει να χάνει, να συνεργάζεται ή ακόμα και να επιλύει διαφορές που θα προκύψουν με τους συνομιλήκους. Το παιχνίδι συνολικά είναι η προετοιμασία για την ενήλικη ζωή.

Εκμεταλλευόμενη το γεγονός πως το παιχνίδι αποτελεί τον βασικό και φυσικό τρόπο έκφρασης των παιδιών η ψυχολόγος Virginia Axline ανέπτυξε ένα μοντέλο μη κατευθυντικής θεραπείας, την Παιγνιοθεραπεία. Πρόκειται για ένα συνθετικό και ολιστικό μοντέλο θεραπευτικής προσέγγισης με πλούσιο ερευνητικό υπόβαθρο που αφορά παιδιά, εφήβους και ενήλικες και λαμβάνει υπόψιν όλη την οικογένεια αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου που ακολουθεί αυτή τη θεραπευτική παρέμβαση. Τα οφέλη που αποκομίζει ο άνθρωπος μετά τη θεραπεία είναι τόσο συναισθηματικά όσο και συμπεριφορικά, ενώ καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα δυσκολιών χρόνιας, ήπιας ή όχι συνθήκης.

Πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή τη θεραπευτική παρέμβαση παίζει η παρουσία ενός κατάλληλα εκπαιδευμένου θεραπευτή όπου θα μπορέσει να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες και ένα ασφαλές περιβάλλον όπου το άτομο θα έχει την ευκαιρία να εκφράσει αλλά και να εξερευνήσει σε βάθος επιθυμίες, φόβους και ανησυχίες μέσω του παιχνιδιού αλλά και άλλων δημιουργικών τεχνών. Μέσα σε αυτή τη σχέση εμπιστοσύνης ο άνθρωπος μπορεί να εξερευνήσει με το δικό του ρυθμό όλα αυτά που τον απασχολούν. Αξιοποιώντας τις εσωτερικές του ποιότητες να οδηγηθεί στην επίλυση συνειδητών και ασυνείδητων θεμάτων και συνολικά να οδηγηθεί στην προσωπική του ολοκλήρωση.
Στο προστατευμένο περιβάλλον όπου γίνονται οι συνεδρίες το άτομο έχει την δυνατότητα να επιλέξει το μέσο με το οποίο θα εκφραστεί, καθώς κάθε αντικείμενο λειτουργεί ως σύμβολο και μέσο έκφρασης. Έτσι μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στο δίσκο με την άμμο και τα σύμβολα, τον πηλό, την μουσική, την κίνηση, τη ζωγραφική, τη θεραπευτική ιστορία και τον δημιουργικό οραματισμό.

H Παιγνιοθεραπέια είναι μια μορφή ψυχοθερεπείας όπου δίνει την ευκαιρία σε άτομα με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο και ηλικία να ωφεληθούν σε ζητήματα όπως :

- Θέματα Συναισθηματικά ή/και Συμπεριφορικά
- Σημαντικές Απώλειες (πένθος, διαζύγιο) ή και άλλες σημαντικές αλλαγές
- Τραυματικές Εμπειρίες και Φοβίες
- Μαθησιακές Δυσκολίες (δυσκολία συγκέντρωσης, φτωχές ακαδημαϊκές επιδόσεις κ.α.)
- ΔΕΠ-Υ
- Φάσμα Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών
- Κακοποίηση (συναισθηματική/σωματική/σεξουαλική/παραμέληση)
- Σχολικό Εκφοβισμό

Τέλος έρευνες έχουν δείξει πως πρόκειται για μια θεραπευτική παρέμβαση που είναι αποτελεσματική σε ενήλικες, ενώ έχει εξαιρετικά αποτελέσματα για όλα τα παιδιά και ιδιαίτερα στις ηλικίες 4-12 ετών.

Το ταξίδι με την Παιγνιοθεραπεία είναι για καθένα μοναδικό και τα οφέλη που προσφέρει πολλαπλά και ευδιάκριτα.