Σχολική φοβία

Το άρθρο που ακολουθεί είναι της Χριστίνας Δρίζου, κοινωνικής λειτουργού, και δημοσιεύτηκε στις 18 Νοεμβρίου 2009 από την εφημερίδα "Δημοκρατική"

ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΟΒΙΑ

Ο όρος «σχολική φοβία» αναφέρεται σε μια αγχώδη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από φόβο και απροθυμία ή άρνηση του παιδιού να παρακολουθήσει το σχολείο.
Η πρώτη εμφάνιση φόβου για το σχολείο εμφανίζεται στον παιδικό σταθμό, το νηπιαγωγείο και κορυφώνεται στη A’ τάξη του Δημοτικού ως εκδήλωση άγχους αποχωρισμού. Η σχολική φοβία όμως μπορεί να παρατηρηθεί και στο γυμνάσιο, ως εκδήλωση σοβαρότερων δυσκολιών του εφήβου (π.χ. κατάθλιψης ή κρίσεων πανικού).
Δεν πρέπει να συγχέουμε τη σχολική φοβία με τις πρώτες αρνητικές αντιδράσεις του παιδιού όταν πρωτοπηγαίνει στο σχολείο. Το σχολικό περιβάλλον για το «νεοσύλλεκτο» μαθητή είναι κάτι άγνωστο. Είναι φυσικό λοιπόν τις πρώτες μέρες της εισόδου στο σχολείο να υπάρχουν ακόμη και έντονες αντιδράσεις και άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο. Οι εκδηλώσεις αυτές μετά τις πρώτες εντυπώσεις συνήθως υποχωρούν. Επίσης, δεν πρέπει να συγχέουμε τη σχολική φοβία με άλλους συγκεκριμένους και πραγματικούς φόβους που εκδηλώνει το παιδί για το σχολείο, όπως π.χ. φόβο για κάποιο συμμαθητή ή κάποιο διαγώνισμα κλπ.

Χαρακτηριστικές συμπεριφορές και γνωρίσματα σχολειοφοβικού παιδιού
’Eνα παιδί που παρουσιάζει σχολική φοβία μπορεί να εμφανίζει τα ακόλουθα :

Tα συμπτώματα εμφανίζονται κατά κύριο λόγο το πρωί, την ώρα που πρέπει το παιδί να πάει σχολείο. Τα συμπτώματα επιδεινώνονται τη στιγμή της αναχώρησης για το σχολείο ή κατά την άφιξη στο σχολείο.
Συνήθως υπάρχουν ελάχιστα συμπτώματα κατά τα σαββατοκύριακα και τις διακοπές, ενώ εμφανίζονται την Κυριακή το βράδυ και τη Δευτέρα το πρωί.
Το παιδί αναζητά τους γονείς του κατά την παραμονή στο σχολείο και θέλει να γυρίσει στο σπίτι, κι αυτό είναι που διαφοροποιεί την σχολική άρνηση/φοβία από το σκασιαρχείο στα πλαίσια διαταραχής διαγωγής.
Τα συμπτώματα αρχίζουν συνήθως στο νηπιαγωγείο ή στην Α΄ τάξη του Δημοτικού.
Τα συμπτώματα αρχίζουν το Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο ή μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων.
Τα παιδί σ' όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες του φαίνεται υγιές και ενεργητικό.

Το σχολειοφοβικό παιδί βασανίζεται από την έγνοια ότι πρέπει να εγκαταλείψει το σπιτικό περιβάλλον και όχι τόσο από ένα συγκεκριμένο φόβο στο σχολείο. Έτσι επικαλείται διάφορους λόγους για να παραμείνει στο σπίτι: μπορεί να παραπονεθεί για τον αυστηρό δάσκαλο, κάποιο μαθησιακό πρόβλημα, τα διαγωνίσματα, κοροϊδία ή χειροδικία από τους συμμαθητές του κλπ. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί κάποια από τα παραπάνω προβλήματα να ισχύουν και να λειτουργήσουν ως αφορμές για την έκλυση της σχολικής φοβίας. Επίσης, το παιδί μπορεί να εκφράσει το φόβο ότι κάτι κακό θα συμβεί στη μητέρα όσο αυτό λείπει από το σπίτι. Τα μικρότερα παιδιά συνήθως δε δίνουν εξηγήσεις για την άρνησή τους να πάνε στο σχολείο και απλώς εκδηλώνουν σωματικά συμπτώματα, για τα οποία δε μπορεί να δοθεί ιατρική εξήγηση. Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι η απουσία παθολογικών ευρημάτων από την ιατρική εξέταση δεν σημαίνει ότι το παιδί προσποιείται προκειμένου να αποφύγει το σχολείο.

Αιτιολογία

Η αιτιολογία της σχολικής φοβίας είναι σύνθετη. Συνήθως παρατηρείται αλληλεπίδραση πολλών αιτιολογικών παραγόντων, ατομικών, οικογενειακών, σχολικών κ.ά., όπως:

1. παιδιά αγχώδη ή καταθλιπτικά με δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση
2. μητέρες που διακατέχονται από φοβίες, πανικό, άγχος και ανασφάλεια, είναι υπερπροστατευτικές
3. στρεσογόνα γεγονότα στην οικογένεια (ασθένεια, θάνατος, διαζύγιο, ζήλια λόγω νέου μωρού, συζυγικές συγκρούσεις).
4. αρνητικές εμπειρίες στο σχολείο (αυστηρός δάσκαλος, επεισόδια εκφοβισμού από συνομηλίκους)

Αντιμετώπιση

Το παιδί πρέπει να επιστρέψει ξανά στο σχολείο το συντομότερο δυνατόν, πριν παγιωθεί η σχολική άρνηση.
Οι γονείς οφείλουν ν’ αναρωτηθούν: εδώ και πόσο καιρό αποφεύγει το παιδί το σχολείο; Σχετίζεται ο φόβος με προβλήματα στις διαπροσωπικές του σχέσεις, με τη χαμηλή επίδοση ή με το σχολείο γενικά; Πρέπει να δείξουν υπομονή, σταθερότητα και έμπρακτο ενδιαφέρον για τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Να ενθαρρύνουν την έκφραση των συναισθημάτων του και την επικοινωνία. Να διερευνήσουν τη ζωή του παιδιού στο σχολείο. Να ζητήσουν βοήθεια από το εκπαιδευτικό προσωπικό. Να ενθαρρύνουν το παιδί να έχει περισσότερες επαφές με συνομηλίκους (να ενταχθεί σε αθλητικές ομάδες, να πηγαίνει στα σπίτια άλλων παιδιών, να βγαίνει συχνά έξω). Αν το παιδί αρνείται να πάει σχολείο οι γονείς πρέπει να φροντίσουν ώστε να κάνει τα μαθήματα του στο σπίτι. Σε περίπτωση που τα συμπτώματα επιμένουν, να ζητήσουν βοήθεια από τους ειδικούς.
Οι δάσκαλοι: μπορούν να βοηθήσουν εξασφαλίζοντας τάξεις υποστηρικτικές, με το να υποδέχονται το παιδί στην πόρτα και διευκολύνοντας έτσι τον αποχωρισμό από το γονιό.

Πρόληψη

Οι γονείς χρειάζεται να ενημερωθούν ότι κάποια παιδιά είναι πιο επιρρεπή να εμφανίσουν σχολική φοβία (Rouse, 1997). Αυτά τα παιδιά είναι:

• Όσα δεν είναι κοινωνικώς ώριμα ή δεν έχουν συνηθίσει να συναναστρέφονται με άλλα παιδιά και να συμμετέχουν σε ομάδα.Όσα έχουν βιώσει αρνητικές εμπειρίες κατά τη συναναστροφή τους με ενηλίκους και συνομηλίκους.
• Όσα έχουν λάβει ελάχιστη στοργή ή πολύ συχνή επίκριση από τους ενηλίκους και συνομηλίκους και ως αποτέλεσμα έχουν αναπτύξει χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Για ν’ αποφύγουν το ενδεχόμενο σχολικής φοβίας οι γονείς μπορούν ν’ ακολουθήσουν συγκεκριμένα βήματα, στα οποία περιλαμβάνονται τα εξής:

• Σταδιακή ενίσχυση της αυτονομίας του παιδιού.
• Επαφή με συνομηλίκους από τον πρώτο χρόνο κιόλας της ζωής.
• Εισαγωγή του παιδιού στον παιδικό σταθμό στην ηλικία των τριών.
• Υποστήριξη του παιδιού κατά την προσαρμογή του στο νηπιαγωγείο.
• Ενθάρρυνση του παιδιού να συζητά τα συναισθήματά του και τους φόβους του με τους γονείς του.
• Αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων με αύξηση της στοργής, της συχνότητας του επαίνου και της προσοχής κατά τις πρώτες δύο εβδομάδες στο σχολείο.
• Συμμετοχή των γονιών στις δραστηριότητες του σχολείου και στις συναντήσεις με το προσωπικό.
• Εξοικείωση του παιδιού με το καθημερινό πρόγραμμα του σχολείου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι ίδιοι οι γονείς βιώνουν άγχος για την πρώτη μέρα του παιδιού στο σχολείο. Εντούτοις, πρέπει να προσπαθήσουν να το ελέγξουν, διότι συχνά το παιδί το αντιλαμβάνεται, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το δικό του άγχος.