Σεξουαλική παρενόχληση: Μύθοι και αλήθειες

Γράφει η Δήμητρα Βουρλή, Κοινωνική Λειτουργός Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας Χίου, Κέντρο Παιδιού και Εφήβου

Η σεξουαλική παρενόχληση έχει να κάνει με οποιαδήποτε ανεπιθύμητη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά με σεξουαλικό χαρακτήρα, η οποία θεωρείται προσβλητική από την/τον αποδέκτρια/η. Συναντάμε πάρα πολύ συχνά τέτοιες συμπεριφορές στους χώρους εκπαίδευσης ( πανεπιστήμια, σχολεία), στους καλλιτεχνικούς χώρους, στη δουλειά μας, σε χώρους άθλησης, σε θρησκευτικούς χώρους, στο δρόμο, στην οικογένεια και γενικά, σε ό,τι περιλαμβάνει η κοινωνική μας ζωή και καθημερινότητα.

Ποιες συμπεριφορές συνιστούν σεξουαλική παρενόχληση;
• Αγγίγματα ανεπιθύμητα με σεξουαλικό χαρακτήρα δηλαδή εσκεμμένη σωματική τριβή, επίμονα και συνεχή βλέμματα με σεξουαλική χροιά
• Σχόλια και ερωτήσεις σε σχέση με την σεξουαλική ζωή κάποιας/ ου, τις συνήθειες ή τις εμπειρίες του
• Αποστολή μηνύματων, emails με σεξουαλικά υπονοούμενα
• Άκομψες προσβλητικές χειρονομίες, ανεπιθύμητες σεξουαλικές προτάσεις- προσκλήσεις, σεξουαλικά υπονοούμενα για κάποιο μέρος του σώματος,
• Διαμοιρασμός και επίδειξη περιεχομένου με σεξουαλικό χαρακτήρα που δεν έχει συναινέσει η παραλήπτρια/ ο παραλήπτης, κ.α

Διάφορα κοινωνικά στερεότυπα, εγκατεστημένες στάσεις και πεποιθήσεις, που θα αναλύσουμε αμέσως παρακάτω δε φαίνονται παρά να διαιωνίζουν το πρόβλημα και την ενοχοποίηση των θυμάτων.
Πόσο συχνά ακούμε την εξής φρασεολογία η οποία απλά αναπαράγει μύθους ;

-«Τί φορούσες, μήπως δίνεις λάθος μηνύματα με τη συμπεριφορά σου;» ( ο μύθος: το θύμα το ίδιο προκαλεί την παρενόχληση του ή είναι « αμφίβολου ηθικής» άτομο),
- «Είσαι σίγουρη/ος ότι κατάλαβες σωστά; Σε ενόχλησε αυτός/η;», (ο μύθος : οικογενειάρχες, άτομα κύρους, ή «ελκυστικά και όμορφα» άτομα, δεν παρενοχλούν.)
- «Μήπως είσαι υπερβολική/ος;» ( ο μύθος: τα θύματα είναι εύθικτα, «ευαίσθητα» και χωρίς χιούμορ άτομα που παρεξηγούν ή παρερμηνεύουν εύκολα)
-Ένας ακόμα μύθος είναι ότι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, ή με αναπηρίες ή άτομα που σύμφωνα με τα σύγχρονα κοινωνικά πρότυπα δεν θεωρούνται «επιθυμητά ερωτικά» , δεν παρενοχλούνται σεξουαλικά.
-Ακόμα, η γνωστή σε όλες/ους μας φράση ότι «Οι γυναίκες όταν λένε «όχι» εννοούν « ναι», δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να διαιωνίζει το στερεότυπο ότι η λεκτική αντίσταση ή άρνηση μιας γυναικάς σε ένα κάλεσμα- πρόταση, δεν χρειάζεται να λαμβάνεται και πολύ στα σοβαρά υπόψη.
«Μα καλά ούτε ένα αστείο/ κομπλιμέντο δε μπορούμε να κάνουμε;», « Ούτε να φλερτάρουμε δε μπορούμε πιά!». Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η σεξουαλική παρενόχληση δεν έχει σχέση με το φλερτ ή τη γνήσια ερωτική επιθυμία. Πιο πολύ έχει σχέση με την επιβολή εξουσίας, τον εκφοβισμό και τη χειραγώγηση. Η μαγική λέξη που οριοθετεί το «αθώο φλερτ» και τη σεξουαλική παρενόχληση, είναι η λέξη «ανεπιθύμητη». Δεν έχει δικαίωμα, κανείς χωρίς τη συγκατάθεσή μας, να μας αγγίζει, ή να μας μιλά με σεξουαλικό τρόπο όταν μας κάνει να αισθανόμαστε άβολα προκαλώντας μας δυσφορία.

Συχνά, τα θύματα είναι απρόθυμα και αποφεύγουν να καταγγείλουν τα περιστατικά αυτά, κάτι που φαίνεται να προέρχεται από τη ψυχρή ή και αδιάφορη αντιμετώπιση, τη στάση δυσπιστίας από πλευράς των αρμόδιων αρχών αλλά και της κοινωνίας απέναντι στα θύματα.

Ταυτόχρονα, όλες/οι καταλαβαίνουμε ότι σε μια μικρή κοινωνία, αυτό καθίσταται ακόμα πιο δύσκολο και δυσβάσταχτο για το θύμα κάτι το οποίο τελικά το επανατραυματίζει δημιουργώντας μία αίσθηση εγκλωβισμού.

Όλα τα παραπάνω επιδρούν κατάφορα στην ψυχική υγεία των θυμάτων. Κατάθλιψη, άγχος, συνεχής αυτενοχοποίηση (μήπως το άτομο φταίει για αυτό που υφίσταται, συνεχείς αμφιβολίες (μήπως κάνει λάθος και παρερμηνεύει τελικά μια φιλική συμπεριφορά), διάφορες σωματικές ενοχλήσεις, διαταραχές και δυσκολίες στον ύπνο, απόσυρση είναι μόνο μερικά από τα συμπτώματα που μπορεί να εμφανίζουν τα θύματα. Σίγουρα η ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό ψυχικής υγείας, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαχείριση του τραύματος που μπορεί να φέρει όλο αυτό.
Είναι σημαντικό όμως, να μην εστιάζουμε αποκλειστικά και μόνο στη δύναμη ή στο θάρρος του θύματος να μιλήσει και να αντέξει όλο αυτό που του συμβαίνει καθώς δεν αρκεί μόνο του. Η παρέμβαση των παρατηρητριών/ων ( πχ συνάδελφοι/ίσσες ή συναθλητές/τριες) περιστατικών παραβιαστικών συμπεριφορών, που συχνά φοβούνται να «μη μπλέξουν», μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, στον περιορισμό του φαινομένου. Η αλληλεγγύη και η συλλογική (αντι)δραση μας έχει διδάξει άλλωστε, ότι μπορούμε να καταφέρουμε πολλά περισσότερα.
Είναι ευθύνη όλων μας η αμφισβήτηση και απαλλαγή μας από τα κοινωνικά στερεότυπα - ταυτόχρονα φυσικά, με τη διεκδίκηση για αστυνομικές, νομικές και γραφειοκρατικές διαδικασίες οι οποίες θα τιμούν τα δικαιώματά όλων μας, αντιμετωπίζοντας μας με απόλυτο σεβασμό εξ’ αρχής, πάντα, παντού και σε κάθε χρονική στιγμή μέσα ένα κοινωνικό και προστατευτικό πλαίσιο όπου η έννοια της συναίνεσης και της αυτοδιάθεσης δεν θα τίθενται καν υπό συζήτηση και διαπραγμάτευση.