Ψυχική Ασθένεια και Στίγμα

Γράφει η Ηλιάνα Φύλλα, Ψυχίατρος - Συνεργάτης Τμήματος Ψυχικής Υγείας Ενηλίκων...

Πλησιάζοντας το 2022, όλο και περισσότερα γίνονται γνωστά για τη λειτουργία του εγκεφάλου, την αναπτυξιακή πορεία ωρίμανσης του ανθρώπου σε σωματικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο καθώς και για τη σημασία ποικίλων νευροδιαβιβαστών που λειτουργούν σαν φορείς συγκεκριμένων συμπεριφορών και συναισθημάτων. Παρ' όλα αυτά η ψυχική νόσος παραμένει ακόμη για πολλούς ανεξιχνίαστη και γριφώδης, ένα πεδίο ανεξερεύνητο για το ευρύ κοινό που καλύπτεται από πλήθος λαθεμένες απόψεις, προκαταλήψεις, δοξασίες και φόβους που της προσδίδουν τον χαρακτήρα του μύθου και το στοιχείο του στίγματος.

Στη σύγχρονη εποχή, το στίγμα χρησιμοποιείται ιδιαίτερα για να καταδείξει ότι κάποιες συγκεκριμένες ασθένειες (π.χ. φυματίωση, καρκίνος, ψυχικές ασθένειες) καθώς και τα χαρακτηριστικά και οι συμπεριφορές που τις συνοδεύουν σχετίζονται µε την κινητοποίηση προκαταλήψεων σε βάρος των ατόμων που πάσχουν από αυτές.
Οι προκαταλήψεις είναι συναισθηματικά επενδυμένες απόψεις που οδηγούν σε αρνητικότητα απέναντι στο αντικείμενο της προκατάληψης, χωρίς να εξεταστεί αν αυτή η συμπεριφορά είναι δικαιολογημένη. Οι διακρίσεις επιτείνουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα µε κάποια ψυχική δυσκολία, στην προσπάθειά τους να επανακτήσουν την κοινωνική λειτουργικότητά τους και να ενταχθούν στην κοινωνία.

Ο ψυχικά ασθενής υποβάλλεται επίσης σε διάφορες μορφές άτυπου κοινωνικού στιγματισμού, καθώς του αποδίδονται μια σειρά από χαρακτηριστικά τα οποία στις συλλογικές αναπαραστάσεις του κοινού συνδέονται με τα παραδοσιακά στερεότυπα στα οποία ο άνθρωπος μυείται από πολύ νωρίς στην παιδική του ηλικία. Με βάση αυτά τα στερεότυπα ο ψυχικά άρρωστος είναι ο «τρελός», δηλαδή ο κακός, ο επικίνδυνος, ο δράκος ή ο δαιμονισμένος!

Πέρα από αυτόν τον άτυπο κοινωνικό στιγματισμό, στη διαμόρφωση του κοινωνικού στίγματος σημαντικό ρόλο παίζουν τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ως βασικοί φορείς ενημέρωσης του κοινού. Τα ΜΜΕ, με κυρίαρχη την τηλεόραση, δημιουργούν την δημόσια εικόνα της τρέλας και προμηθεύουν όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν τα στερεότυπα, τα αναπαράγουν και τα διαιωνίζουν. Έτσι, ο ασθενής έχει να αντιμετωπίσει εκτός από την αρρώστια του και τα συμπτώματά της, μια «δεύτερη αρρώστια» που δεν είναι άλλη από το κοινωνικό στίγμα.

Το στίγμα που συνοδεύει την ψυχική ασθένεια διαχέεται πέρα από το άτομο που νοσεί και περιλαμβάνει οτιδήποτε και οποιονδήποτε σχετίζεται με το άτομο αυτό: τη φαρμακευτική αγωγή και τις άλλες θεραπείες που χρησιμοποιούνται για να ελεγχθούν τα συμπτώματα, τα μέλη της οικογένειας, τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ακόμα και τα ψυχιατρικά νοσοκομεία ή τις εξωνοσοκομειακές δομές στις οποίες αντιμετωπίζονται τα άτομα που πάσχουν από μία ψυχική ασθένεια, με αποτέλεσμα την υποχρηματοδότηση ανάλογων υπηρεσιών αλλά και τον αποκλεισμό πολλών συνανθρώπων μας που νοσούν από την εξειδικευμένη βοήθεια.

Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, την επόμενη φορά που θα αναδυθεί στη σκέψη μας κάποιος χαρακτηρισμός για έναν άνθρωπο που δεν γνωρίζουμε αλλά ανήκει σε μία στιγματισμένη ομάδα να ξεκαθαρίσουμε: είναι ένα προσωπικό μας συμπέρασμα ή μία αντανακλαστική σκέψη ή και συναίσθημα που έχει τις ρίζες της σε παλαιοντολογικές ανθρώπινες προκαταλήψεις;

Πληροφορίες: Τμήμα Ψυχικής Υγείας Ενηλίκων, Κέντρο Παιδιού και Εφήβου, Εγκρεμού 30, τηλ 2271020000 (εσωτ.3)