Αυτισμός και Ψυχοθεραπεία Κοινωνικής και Συναισθηματικής Ανάπτυξης

 Άρθρο της Πολυξένης Κουραστή, ψυχολόγος ...

στο Εξειδικευμένο Κέντρο Διάγνωσης και Αποκατάστασης Ατόμων με ΔΑΦ.

Ο αυτισμός είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, η οποία διαγιγνώσκεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και επιμένει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, αν και σημαντικές αλλαγές μπορεί να συμβούν. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αυτισμού είναι οι δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία, δηλαδή στην αμοιβαία κοινωνική αλληλεπίδραση και την επικοινωνία, το περιορισμένο εύρος ενδιαφερόντων, φαντασίας και ευελιξίας και η διαταραγμένη πρόσληψη και επεξεργασία αισθητηριακών ερεθισμάτων. Η κλινική εικόνα του αυτισμού παρουσιάζει ποικιλία και δεν είναι ομοιογενής σε όλα τα άτομα. Υπάρχουν ήπιες μορφές με κανονική νοημοσύνη και ήπια συμπτώματα μέχρι βαριές μορφές που συνοδεύονται από νοητική υστέρηση και πιο σοβαρά συμπτώματα. Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα χρησιμοποιεί τον όρο Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) για να περιγράψει επαρκέστερα τις διακυμάνσεις των εκδηλώσεων στα ίδια ελλείμματα.Τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του Αυτισμού μπορεί να χαρακτηριστούν ως χαμηλής, μέσης ή υψηλής λειτουργικότητας, ανάλογα με το προφίλ των δυνατοτήτων και των δυσκολιών τους.

Τα άτομα με ΔΑΦ μέσης και υψηλής λειτουργικότητας έχουν λειτουργικό λόγο και αρκετά καλές δεξιότητες επικοινωνίας, ώστε να είναι σε θέση να μεταφέρουν πληροφορίες για τον εαυτό και την καθημερινότητα τους. Οι προσωπικές τους μαρτυρίες αναδεικνύουν την συναισθηματική δυσφορία που βιώνουν στην προσπάθεια τους να κατανοήσουν τις κοινωνικές περιστάσεις και να ενταχθούν σ’ αυτές. Επιπρόσθετα, λόγω των δυσκολιών τους μπορεί κάποια άτομα με ΔΑΦ να μην είναι σε θέση να αναγνωρίσουν, να εκφράσουν και να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν προβληματικές συμπεριφορές, οι οποίες συμβάλλουν στην περαιτέρω απομόνωση τους. Η δυσκολία τους να επεξεργαστούν τις κοινωνικές περιστάσεις, η απογοήτευση τους από τις αποτυχημένες προσπάθειες προσέγγισης των άλλων, αλλά και η επίγνωση της διαφορετικότητας τους μπορεί να επηρεάσουν σε σημαντικό βαθμό την ψυχική τους υγεία. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με ΔΑΦ παρουσιάζουν αγχώδεις διαταραχές, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και κατάθλιψη σε ποσοστά πολύ μεγαλύτερα απ’ ότι στον γενικό πληθυσμό. Οι λόγοι που μπορεί αυτό να συμβαίνει συνεχίζουν να είναι υπό διερεύνηση. Παρ’ όλ’ αυτά, είναι εμφανές πως οι αρνητικές εμπειρίες των ατόμων αυτών στην αλληλεπίδραση τους με το κοινωνικό γίγνεσθαι είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στην εμφάνιση των παραπάνω διαταραχών.

Η Ψυχοθεραπεία Κοινωνικής και Συναισθηματικής Ανάπτυξης (ΨΚΣΑ) συνδυάζει στοιχεία από τη Γνωσιακή – Συμπεριφορική προσέγγιση, την Ψυχοδυναμική προσέγγιση αλλά και τις γνώσεις πάνω στην Αναπτυξιακή Ψυχολογία με στόχο να βοηθήσει τα άτομα με ΔΑΦ και συναφείς διαταραχές να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες και να αποκτήσουν μια καλύτερη επίγνωση του συναισθηματικού τους κόσμου. Συνεπώς, η ΨΚΣΑ λειτουργεί σε δυο επίπεδα. Το πρώτο είναι το ψυχο – εκπαιδευτικό επίπεδο και αφορά στην ανάπτυξη της κοινωνικής και συναισθηματικής αντίληψης των ατόμων και στην διεύρυνση των επικοινωνιακών και γνωστικών τους δεξιοτήτων, ώστε η ένταξη τους στο κοινωνικό σύνολο να είναι πιο ομαλή. Το δεύτερο επίπεδο είναι αυτό της συναισθηματικής υγείας και στοχεύει στην πρόληψη ή και αντιμετώπιση των διαταραχών που αναφέρθηκαν παραπάνω και στην ανάπτυξη μιας υγιούς εικόνας εαυτού. Είναι, άλλωστε, σημαντικό να αναφερθεί ότι τα άτομα με ΔΑΦ έχοντας έναν διαφορετικό τρόπο αντίληψης του κόσμου αλλά και διαφορετικού είδους ανάγκες, δεν επιθυμούν να θεραπευτούν αλλά να βοηθηθούν με τις δυσκολίες τους διατηρώντας παράλληλα την ταυτότητα τους.

Πολλά από τα άτομα με ΔΑΦ έχουν κοινωνικό κίνητρο και επιθυμούν την επαφή με άλλα άτομα. Απογοητεύονται όμως όταν οι προσπάθειες τους αποτυγχάνουν με αποτέλεσμα να απομονώνονται και να παρουσιάζουν χαμηλή αυτοπεποίθηση. Μέσα από την ΨΚΣΑ μπορούν να μάθουν λειτουργικούς τρόπους προσέγγισης των άλλων, μπορούν να πάρουν πληροφορίες για τον τρόπο που συμπεριφέρεται κανείς σε διάφορες κοινωνικές περιστάσεις όπως είναι μια σχολική τάξη ή ένα πάρτυ και να εμπλουτίσουν τα θέματα για τα οποία συζητούν. Μπορούν ακόμα να αναπτύξουν λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων τους και επίλυσης συγκρούσεων. Τέλος, ένας ακόμα στόχος της ΨΚΣΑ είναι να αναπτύξουν τα άτομα με ΔΑΦ την ικανότητα να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των άλλων και κατά συνέπεια να είναι σε θέση να προβλέψουν την συμπεριφορά τους. Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται με διάφορα μέσα, ανάλογα με το επίπεδο λειτουργικότητας του ατόμου και τα ενδιαφέροντα του. Τα μέσα αυτά περιλαμβάνουν την ενεργή ακρόαση, την παροχή πληροφορίας με οπτικό τρόπο (comicstrips), κοινωνικές ιστορίες, roleplaying, παιχνίδι και καλλιτεχνικές δραστηριότητες.

Πολυξένη Κουραστή
Ψυχολόγος
Εξειδικευμένο Κέντρο Διάγνωσης και Αποκατάστασης Ατόμων με Δ.Α.Φ. «Ηλίανθος» της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «Κέντρο Παιδιού και Εφήβου»