Πώς επηρεάζουν τα στερεότυπα φύλου την εξέλιξη του παιδιού

Γράφει η Κύρα Τσούρου, Ψυχολόγος της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου.

Ακόμη και πριν την γέννηση του παιδιού, από το άκουσμα της είδησης τους ερχομού του, αναρωτιόμαστε για το φύλο του, αποκτούμε προσδοκίες για το πώς θα είναι, τι θα φοράει, με τι παιχνίδια θα παίζει, με ποια άλλα παιδιά θα κάνει παρέα, ποια άλλα παιδιά θα αγαπάει και σε ποια μαθήματα θα είναι καλό. Φτιάχνουμε έναν ολόκληρο κόσμο γύρω από το παιδί, έναν κόσμο σύμφωνο με τις δικές μας σκέψεις και ιδεολογία, τις κοινωνικές επιταγές, τα στερεότυπα, ανησυχούμε αν το παιδί δεν χωράει στο καλούπι που η κοινωνία ορίζει ότι ανήκει στο φύλο του.

Πώς όμως αυτές οι προσδοκίες επηρεάζουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη του παιδιού ως προς τις επιλογές του στη ζωή, την εκπαίδευση, την ακαδημαϊκή του πορεία και την επαγγελματική και συναισθηματική του ισορροπία; Η αλληλεπίδραση του κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος, με τις πιθανές εγκεφαλικές προδιαθέσεις (εάν αυτές υπάρχουν) με την πρώιμη εσωτερίκευση συμπεριφορών που θεωρούνται τυπικές για το ένα ή το άλλο φύλο είναι καθοριστικές για την περαιτέρω πορεία του παιδιού.

Το παιδί το οποίο παίζει με κούκλες, επειδή αυτό θεωρείται τυπικό για το φύλο του, με αντικείμενα δηλαδή στα οποία μπορεί να προσδώσει ομιλία και με τα οποία μπορεί να αναπαράξει μια παραλλαγή της οικογένειας, της φροντίδας που δέχεται από τα άτομα που το φροντίζουν, τελικά είναι πιθανό να αναλάβει και το ίδιο τον ρόλο της φροντίδας προς τις κούκλες. Το παιδί που παίζει με παιχνίδια που μάχονται μεταξύ τους, όπως αγωνιστικά αυτοκίνητα και γενναίους πολεμιστές, είναι πιο πιθανό να αναπτύξει πιο ανταγωνιστικές συμπεριφορές και να έχει την τάση να προσπαθεί να υπερέχει των άλλων παιδιών.

Περιμένουμε λοιπόν από τα κορίτσια, τα οποία τυπικά παίζουν με κούκλες, να γίνουν ζεστές και τρυφερές, να έχουν ενσυναίσθηση, να φροντίζουν για το κοινό καλό και την ευημερία των άλλων. Κι από τα αγόρια περιμένουμε να είναι ανταγωνιστικά και φιλόδοξα και να εστιάσουν στην προσωπική επιτυχία. Τα στερεότυπα του φύλου προκύπτουν από κοινωνικοδομικούς και ψυχοκοινωνικούς μηχανισμούς και μπορούν να έχουν καθοριστική επίδραση στις φαινομενικές ικανότητες των παιδιών, στην επιλογή των ενδιαφερόντων τους, την ακαδημαϊκή τους πορεία και την επαγγελματική εξέλιξη και τελικά την ποιότητα ζωής.

Όσο μεγαλώνει το παιδί, σε μια διαδικασία έμφυλης κοινωνικοποίησης, στην οποία παίζουν καίριο ρόλο το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, τα άλλα παιδιά, τα μέσα ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα αποκτήσει και το ίδιο προσδοκίες από τον εαυτό του, οι οποίες όμως προσδοκίες επηρεάζονται έντονα από τις αντιδράσεις του περίγυρου, και θα προσπαθήσει να προσαρμοστεί σε αυτά που ορίζει η κατηγοριοποίησή του στο φύλο του ώστε να είναι κοινωνικά αποδεκτό. Κι ενώ πλέον είναι καλά τεκμηριωμένο ότι δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ των γνωστικών ικανοτήτων των γυναικών και των αντρών, οι γονείς και ο κοινωνικός περίγυρος έχει την τάση να υπερεκτιμά τη γενική νοημοσύνη των αγοριών και να υποτιμά τις δυνατότητες των κοριτσιών.
Περιμένουμε από τα αγόρια να είναι καλά στις φυσικές και τεχνολογικές επιστήμες γιατί παραδοσιακά θεωρούνται πιο ορθολογικά και ικανά, ενώ τα κορίτσια συνήθως χαρακτηρίζονται από μια υποτιθέμενη αδυναμία σε τέτοιους τομείς, έτσι επιλέγουν πιο κοινωνιολογικά επαγγέλματα και επαγγέλματα που σχετίζονται με την φροντίδα. Αυτή η επιλογή σχετίζεται και με το γεγονός ότι έχουμε προγραμματίσει τα κορίτσια, από μικρή ηλικία όπως είπαμε παραπάνω, να νιώθουν πιο άνετα σε συνθήκες με λιγότερο ανταγωνισμό και το αντίθετο συμβαίνει για τα αγόρια. Έτσι, τα κορίτσια θα θεωρηθούν λιγότερο ικανά να αναλάβουν θέσεις ευθύνης, θα αμείβονται λιγότερο και θα υπάρχει υποεκπρόσωπησή τους σε πολλούς επιστημονικούς τομείς και επαγγέλματα που χρειάζονται εξυπνάδα, καθώς η ευφυϊα παραμένει, παραδοσιακά, μια αρσενική ποιότητα.

Με αυτούς τους τρόπους λοιπόν, το εκπαιδευτικό σύστημα και το σύστημα των έμφυλων αξιών παραγκωνίζουν την πραγματική αξία των παιδιών και τα οδηγούν στην αναπαραγωγή και υιοθέτηση συμπεριφορών που επιβεβαιώνουν τα στερεότυπα, αποτρέποντας έτσι το να έχουν ίσες ευκαιρίες, να ακολουθήσουν αυτό που επιθυμούν και να γίνουν τελικά ο εαυτός τους.