Μετά τη φωτιά...

Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Η ψυχική υγεία σε ανθρωπιστικές κρίσεις

Η φετινή καμπάνια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (10 Οκτωβρίου) μας καλεί να στρέψουμε το βλέμμα στις ψυχικές και κοινωνικές ανάγκες των ανθρώπων που βιώνουν ανθρωπιστικές κρίσεις – από φυσικές καταστροφές και συγκρούσεις μέχρι υγειονομικές απειλές. Στη Χίο, η θεματική αυτή αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς το καλοκαίρι που πέρασε το νησί μας δοκιμάστηκε από τις πυρκαγιές. Οι φλόγες μπορεί να έσβησαν, όμως οι πληγές που άφησαν πίσω τους παραμένουν ανοιχτές, όχι μόνο στο φυσικό περιβάλλον και στην τοπική οικονομία, αλλά και στην ψυχή της κοινότητας.

Το άρθρο της ψυχιάτρου Ηλιάνας Φύλλα με τίτλο «Μετά τη φωτιά», επιχειρεί να φωτίσει αυτήν ακριβώς την αθέατη διάσταση: πώς η εμπειρία της καταστροφής εγγράφεται μέσα μας, πώς το τραύμα επιμένει και πώς η κοινότητα μπορεί να αναζητήσει δρόμους αναγέννησης και ανθεκτικότητας

Πυρκαγιά καίει δασική έκταση στο Λιθί, Χίος, Τρίτη 24 Ιουνίου 2025 (δημοσιεύεται Τετάρτη 25 Ιουνίου 2025). ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΡΓΙΑΣ

Μετά τη φωτιά...
Γράφει η Ηλιάνα Φύλλα, Ψυχίατρος - Επιστημονικά Υπεύθυνη Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας Χίου - Κέντρο Παιδιού και Εφήβου

Η φωτιά είναι ίσως το πιο αρχέγονο σύμβολο του ανθρώπινου πολιτισμού, αντιπροσωπεύοντας τη μεταμόρφωση, την ανανέωση και τον εξαγνισμό. Όταν όμως ξεφεύγει από τον έλεγχο, μετατρέπεται σε μία ανελέητη , πανίσχυρη, καταστροφική δύναμη, ικανή να αφανίσει μέσα σε λίγα λεπτά ό,τι δημιουργήθηκε μέσα στον χρόνο.

Η φωτιά καταστρέφει κάθε τι ζωντανό: δάση, ζώα, οικισμούς και καθώς δεν αφήνει περιθώριο επαναφοράς στην προηγούμενη κατάσταση, εγγράφεται ως «μη αναστρέψιμο» στην ψυχική ζωή. Η επόμενη ημέρα δεν φανερώνει μόνο τις ανυπολόγιστες υλικές απώλειες: εγγράφει ένα τραύμα στην ψυχή — και όχι μόνο στους ανθρώπους που έχασαν περιουσίες, αλλά σε όλη την κοινότητα που έγινε μάρτυρας αυτής της καταστροφής.

Η μελέτη της ψυχικής μας ζωής αναδεικνύει ότι το τραύμα δεν εξαφανίζεται μαζί με το τέλος του ψυχοτραυματικού γεγονότος. Η φωτιά ως μία πραγματικότητα που εισέβαλε στον ψυχισμό μας, παραμένει ανεπεξέργαστη και μπορεί να επανέρχεται βίαια στην συνείδηση μέσα από εικόνες- μνήμες, οσμές που ενεργοποιούν ασυνείδητους συνειρμούς, την ερημιά του τοπίου που δεν είναι πια το ίδιο.

Η επόμενη ημέρα φανερώνει στη μεγαλύτερη της έντασή την αέναη σύγκρουση μεταξύ της «ενόρμησης ζωής» που εκφράζεται μέσω της συντήρησης, αναγέννησης και φροντίδας και της «ενόρμησης θανάτου» που αντιπροσωπεύεται μέσω της καταστροφής, του μηδενισμού και της ακινησίας. Η «ενόρμηση θανάτου» που με τις ποικίλες εκφράσεις της σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο επέτρεψε την καταστροφική πυρκαγιά, συνεχίζει να υφίσταται. Μπορεί να εμφανιστεί είτε ως παραίτηση («δεν έχει νόημα να ξαναφυτέψουμε, θα ξανακαεί»), άρνηση και αποφυγή σε ατομικό επίπεδο είτε ως επανάληψη των ίδιων πρακτικών αμέλειας ή εκμετάλλευσης, στο επίπεδο του συστήματος-θεσμών.

Η μόνη δυνατότητα αντίστασης είναι η ενίσχυση της «ενόρμησης ζωής»: το πένθος της απώλειας χρειάζεται να παραμείνει ζωντανό, να γίνει λόγος, αφήγηση, ιστορικότητα ώστε να μπορεί η μνήμη να αποτελέσει ηθικό φραγμό του μέλλοντος. Η φροντίδα και υποστήριξη για την αναγέννηση δεν αφορά μόνο το φυτικό και ζωικό βασίλειο αλλά και την ανθρώπινη κοινότητα, το δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων.

Η ζωή μετά την φωτιά δεν μπορεί να είναι η επιστροφή του «πριν». Περνώντας μέσα από την αναγνώριση και αποδοχή της απώλειας, η σύγκλιση των δημιουργικών δυνάμεων οφείλει να οδηγήσει προς ένα διαφορετικό «μετά», που δεν θα αναπαράγει την ίδια παθογένεια.